علی اخوان، کارشناس معاونت بینالملل بنیاد سعدی، در آغاز بیست و نهمین نشست سیمرغ پارسی به پیشینه زبان فارسی، فرهنگ، چالشها و فرصتهای آموزش زبان فارسی در صربستان اشاره کرد و ضمن معرفی سعید صفری، گفتگو با وی را انجام داد.
اخوان با این پرسش شروع کرد که ضمن معرفی خودتان، سوابق تدریس و تجربیات خود در آموزش زبان فارسی طی این سالها را بفرمایید؟
صفری: من دانش آموختهی کارشناسی ارشد رشته آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبان از دانشگاه علامه طباطبایی تهران هستم. پیشتر هم مدرک کارشناسی خود را از همین دانشگاه در رشتهی مترجمی زبان انگلیسی اخذ کردم. تحصیلات مقطع دکتری خود را در رشته زبان شناسی، گرایش پیکرههای زبانی در دانشگاه بلگراد به پایان رساندم. در آن زمان به تدریس زبان انگلیسی و ترجمهی متون مشغول بودم که بعد از ورود به دوره کارشناسی ارشد و تحصیل در رشتهی آزفا، علاقهمند به این حوزه شدم و از آن لحظه تمرکز اصلی و فعالیت حرفهای اینجانب بر آموزش زبان فارسی متمرکز شد. اواخر سال ۱۳۹۰ و اوایل سال ۱۳۹۱ برای تدریس زبان فارسی به صربستان آمدم و طی این سالها، اتفاقات زیاد و البته خوبی در حوزه آموزش زبان فارسی رخ داده است.
اخوان: در صربستان عموماً چقدر آشنایی به زبان فارسی وجود دارد؟ پیشینه مختصری از زبان فارسی در صربستان را بفرمایید؟
صفری: اجازه دهید در ابتدا معرفی خیلی کوتاهی دربارهی کشور صربستان داشته باشیم. صربستان در جنوب شرقی اروپا در منطقهی موسوم به بالکان واقع شده است. کشورهای منطقه بالکان ویژگی خاصی دارند و عمدتاً بخش عمدهای از آنها متکلم زبانهای اسلاوی و از نژاد اسلاو هستند. البته در جنوب، بلغارها و یونانیها و بخشی از ترکیه را هم جزئی منطقه بالکان میدانند چراکه از نظر موقعیت استراتژیک جغرافیایی در مسیر پیوند بین شرق و غرب است. این منطقه هم به لحاظ طبیعی و به لحاظ تاریخی، منطقهی مهمی است. صربستان کشور نوظهوری است و قبل از جنگهای دهه نود میلادی، یعنی قبل از فروپاشی جمهوری فدرال سوسیالیستی یوگسلاوی کشور بزرگی بود. در آن سالها زبان فارسی در دانشگاه بلگراد تدریس میشد. البته در کشورهای سابق یوگسلاوی بیشترین تمرکز بر آموزش زبان فارسی در کشور بوسنی بوده است. عمدهی منابع آموزشی مرتبط با زبان و ادب فارسی به دلیل نزدیکی به لحاظ تمدنی و مسلمان بودن آنها در دانشگاه سارایوو بوده و به خاطر همین هم هست که ما در آنجا هم رشته زبان فارسی و هم فارسیشناسان بسیاری داریم. در صربستان در سال ۱۹۲۶ شخصی به نام پروفسور بایراکتارویچ رشتهی شرقشناسی در دانشگاه بلگراد را تاسیس نمود و عمدهی کاری که ایشان انجام دادهاند به میدان آوردن منابع زبان فارسی بوده و لازم به ذکر است که ایشان فارسی را به خوبی نمیدانستند. در این دانشکده، رشتههای دیگر رشد کردند ولی خود زبان فارسی در آنجا به دلیل نبود امکانات کافی ریشه نگرفته بود. مرکز فرهنگی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران از بیست سال قبل، فعالیت آموزشی مربوط به زبان فارسی را تحت عنوان دورههای آموزش آزاد زبان فارسی شروع کرد. آقای صفار مقدم که کتاب معروفی در زمینه آموزش زبان فارسی دارند ابتدا در سارایوو تدریس میکردند و پس از جنگ به صربستان آمدند. پس از ایشان اساتید دیگری توسط سازمان فرهنگ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و مرکز گسترش زبان فارسی اعزام میشوند و در نهایت در سال ۱۳۹۰ بنده در صربستان کار را شروع میکنم.
خوشبختانه نگاه مردم صرب نسبت به ایران و فرهنگ و تمدن ایران بسیار خوب است. این را من میتوانم شهادت بدهم به دلیل اینکه مردم این کشور از نظر ساختار ذهنی خیلی به مطالعات تاریخی علاقه دارند و در مدارس، تاریخ باستان را آموزش میبینند و ایران در این حوزه برجستهترین نام هاست. خیلیها با فرهنگ ایران آشنایی دارند و کارهای فرهنگی بسیار خوبی در اینجا صورت گرفته است. توجه داشته باشید که در صربستان که قلب بالکان و مرکز کشور بسیار بزرگ فدرالی سوسیالیستی یوگسلاوی و پایتخت رسمی بوده نسبت به ایران شناخت و علاقه خیلی خوبی وجود دارد. البته موضعگیریهای سیاسی که جمهوری اسلامی نسبت به موضوعات منطقهای و بینالمللی هم بیتاثیر نبوده و هر دو کشور تلاش کردند که مستقل باشند و ایران هم کشور مستقل و با سابقه تمدنی بسیار خوبی است و در مطبوعات و در عموم مردم وقتی که نام ایران به میان میآید جایگاه شایسته و برازندهای دارد. علاوه بر کار فرهنگی که رایزنی فرهنگی انجام داده، در حوزه چاپ و نشر کتاب نیز گام های مثبتی برداشته شده و ادبیات فارسی و ادبیات کلاسیک فارسی در اینجا به زبان صربی ترجمه شده و در سالهای اخیر هم ادبیات معاصر ایران ترجمه میشود. فیلمهای ایرانی هم به صورت مستمر در جشنواره تخصصی و انحصاری با عنوان جشنواره فیلمهای ایرانی به مدت یک هفته در این کشور نمایش داده میشوند و اینگونه مردم این کشور با فرهنگ و سبک زندگی مردم ایران آشنایی پیدا میکنند. اما مهمترین چیزی که باعث آشنایی بیشتر مردم با ایران میشود زبان فارسی است که رشد خیلی خوبی هم داشته است. در سالهای اخیر و خصوصاً دانشجوهای ما در دانشگاه بلگراد در معرفی فرهنگ و تمدن ما به زبان مادری خودشان به ما کمک میکنند و از این نظر من خیلی مثبت ارزیابی میکنم. خوشبختانه نگاه آنها نگاههای مثبتی است و فعالیتهایی که صورت گرفته در مجموعه هم افزایی داشته است.
اخوان: به نظر شما مخاطب صرب چه ویژگیهایی دارد که مدرس زبان فارسی لازم است به آنها توجه کند؟
صفری: اینجا میتوانیم از چند منظر نگاه کنیم. از منظر آموزشی اگر بخواهیم نگاه کنیم این یک بحث تخصصی است. ما با یک گروه فارسی آموز مواجه هستیم که پیشینه زبان اولشان صربی است و در کنار آن زبانهای دیگری هم یاد گرفتند. کار مهمی که ما در آموزش فارسی در صربستان انجام دادیم و فکر میکنم که همین دلیل باعث موفقیت ما شد نگاهمان به مقوله آموزش فارسی با نگاه تخصصی بوده به این معنا که بررسی و مطالعه و پژوهش پنجسالهای صورت گرفته که الگوهای آموزشی زبان فارسی در صربستان را استخراج کنیم و با پژوهشهای علمی و دانشگاهی که صورت گرفته، راهکارهای علمی و هدفمند تهیه و تشکیل شده است. ما متنهای تولیدی فارسی آموزان را در پایگاه دادهها جمعآوری میکنیم و بعد آنها را بررسی و با برچسبهای خطاهای زبانی به الگویی میرسیم و این الگو نقشه راه ما در آموزش زبان را مشخص میکند.
اخوان: برای آموزش زبان فارسی در صربستان چه فرصت هایی دارید و چقدر امکان استفاده از آنها مهیاست؟
ممنون؛ خیلی سوال خوبی است. زمانی که ما کار را شروع کردیم دورههای آموزشی در مرکز فرهنگی و رایزنی فرهنگی کشورمان وجود داشته که به صورت آزاد توسط مدرسین بومی بدون دانش علمی آموزش زبان فارسی برگزار میشد. اما برای یک کار مطمئن و هدفمند باید نگاه عمیقتری بیندازیم و راهبردها را بر این اساس تعیین کنیم که خروجی مناسبی بگیریم. ما باید در نهادهایی مثل دانشگاه نفوذ کنیم و زبان فارسی را در متن برنامههای درسی دانشگاه بگنجانیم. نمونهی بلگراد شاید تنها نمونهی آن باشد که با حمایت بنیاد سعدی در دانشگاه درس زبان فارسی گنجانده شده باشد. پیش از این، زبان فارسی در این دانشگاه واحد درسی متروک بود. در دانشکدهی زبانها و ادبیات خارجی، زبان همراه با ادبیات و فرهنگ تدریس میشود و اینها را از هم جدا نکردند و ما نمیتوانستیم فرهنگ و ادبیات را آموزش دهیم. در این دانشکده رقبای بسیاری وجود دارد و سی و چهار زبان در این دانشکده تدریس میشود. خوشبختانه بنیاد سعدی پشتیبان قوی ما در صربستان شد و هر سال شاهد این هستیم که دانشجویانی که زبان دومشان را فارسی انتخاب میکنند بیشتر میشود و هر سال افزایش پیدا کرده است. بنیاد سعدی در تهیه محتوای آموزشی تخصصی برای این دانشگاه حمایتهای خوبی کرد و از همه مهمتر نماینده بنیاد سعدی که رایزنی فرهنگی است همیشه کمک حال ما بودند. از سال گذشته توانستیم زبان فارسی را به عنوان درس اصلی در برنامهی رسمی دانشگاه اضافه کنیم به این معنی که دانشجویانی که مربوط به رشتهی کتابداری و اطلاعات دانش هستند این درس را اخذ میکنند. علاوه بر این واحدهای دیگری از جمله فرهنگ در مقطع کارشناسی و آشنایی با تاریخ ایران در مقطع کارشناسی ارشد اضافه شدند. بیش از ۳۵۰ دانشجو زبان فارسی را به عنوان درس اصلی انتخاب میکنند. یکی از اتفاقات خوبی هم که دو سال پیش با حمایت قاطع بنیاد سعدی و سازمان فرهنگ رخ داد تاسیس مرکز مطالعات فارسی بود. لازم است یادی کنیم از مرحوم سلیمانی که ایشان کمک کردند و بعد از آن هم دوست عزیزمان آقای شیرازی در صربستان بسیار کمک کردند. قبلاً این مرکز اتاق ایران نام داشت و اکنون از نظر حقوقی به مرکز مطالعات فارسی تبدیل شده است که هویت مستقلی دارد و کارهای بیشتری را میتواند پیش ببرد.
اخوان: چه چالشهایی در آموزش زبان فارسی در صربستان وجود دارد؟
صفری: اگر بخواهیم کار را با همین پشتوانه که داشتیم و به پشتیبانی همین فعالیتهای صورت گرفته ادامه بدهیم هدفی باید داشته باشیم که این هدف به اعتقاد بنده این است که رشته زبان و ادبیات فارسی را در این دانشگاه را تاسیس کنیم. الان زبان فارسی را به صورت رسمی داریم و درسهای متعددی را هم اضافه میکنیم و مخاطبین بسیار زیادی هم دارد که من در کشورهای اطراف این قدر مخاطب نمیبینم ولی خوشبختانه این قابلیت وجود داشت که در این دانشگاه این تعداد زبان آموز داشته باشیم.
در پایان این گفتگو، سعیدصفری به بیان خاطراتی از تدریس زبان فارسی پرداخت و به برخی سوالات مخاطبین پاسخ داد.